Vela-X

I desse dagar og netter fér kloden vår gjennom meteorsvermen Geminidene. Det skjer kvart år på denne tid, på same vis som me fér gjennom andre meteorsvermar andre tider av året.

Forklåring lyt til: Kva er ein METEOR ? Faktisk så har dette objektet tre navn: METEORIDE = når objektet tusslar omkring ute i verdsrommet utan at me ser det. METEOR = dersom objektet kjem inn i atmosfæren til Jorda, og me ser det det som stjerneskót. METEORITT = Den delen / resten av objektet som ikkje brenn opp i atmosfæren og som dett ned i hav eller på landjorda.

Kva er ein METEORSVERM ? Ein sverm av meteorar / stjerneskót.

Kvifor er meteorane der ute, og kva vil dei ? Kvar gong ein komet dreier rundt Sola mister han gass, støv, is og stein. Desse partiklane er det me ser som ein lang hale etter kometen. Halen kan bli svært lang, og den lengste komethalen ein til no kjenner til er halen til kometen 153P/Ikeya-Zhang’ som er over 1 milliard km lang ! Dette fann ein ut i år (2020), sjølv om kometen har vore kjend sidan 1. februar 2002 då han vart oppdaga samstundes av ein japansk og ein kinesisk astronom. Difor navnet Ikeya-Zhang. Altså; om du er den fyrste som oppdagar ein “ny” komet, vert han oppkalla etter deg. Er det fleire som oppdagar han samstundes, får han navnet til samtlege. Det er internasjonale reglar om korleis dete provast. Nett denne kometen stikk innom nabolaget kvart 366,51 år. Men han er ikkje blandt dei kometane som utgjer potensiell fåre for kollisjon med Jorda.

Men når det gjeld meteorsvermen Geminidene er det ansleis. Dei kjem ikkje frå ein komethale, men frå asteroiden (?) 3200 Phaethon. Oppdaga 11. oktober 1983. Astronomane funderer på kva dette objektet eigentleg er; Det legg etter seg hale som ein komet gjer, og er samstundes blåleg av farge. Omlag 5 km i diameter. Det er også halen. Og…ehem…..nett denne asteroiden er blandt dei ein held nøye oppsyn med, då han utgjer ei mogeleg kollisjonsfåre for Jorda…… Han kryssar nemleg banane til både Merkur, Venus, Jorda og Mars.

Han har ei middlehastigheit på 19,98 km/sek, altså 71 928 km/t. Er me interesserte i å kollidere med noko som er 5,1 km i diameter og som har ein hastigheit på 72 000 km/t samstundes som Jorda fér avgårde med 107 000 km/t….NEI ! Me greier oss fint med å kike på stjerneskóta i halen etter han, som er på det mest intensive 13. og 14. desember.

3200 Phaeton kan sjåast med teleskop. Det er kart på Internett som syner kvar ein skal sjå etter han.

Etter “normale” kometar ser me oftast to halar. Begge vender vekk frå sola. Den eine vert til av partiklane som fell frå kometen jo nermare han er Sola. Dette fordi kometen treff solvinden, som er protonar, atomar, elektronar og tyngre metall som vert slengt ut frå Sola. Slike stelare vindar “bles” med ein fart av 20 til 2000 km/sek. Det kjem an på tilhøva på stjerna det gjeld. Vår eiga stjerne, Sola, sender avgårde solvindar i 2-300 km/sek frå rolege områder og i 700 km/sek frå koronale hól og aktive områder.

Den andre halen er gassar som lyser opp når dei møter solvinden. Når kometen har dreia rundt Sola, og er på veg utover att, er halane faktisk framføre kometen,- dei “dreg han med seg”. Det er p.g a det eg skreiv over, at halane vender alltid vekk frå Sola.

SLIK VERT STJERNESKÓT TIL: Jorda fér avgårde i banen rundt Sola med omlag 107 000 km i timen. “Skisporet” eller “kondesstripa” av partiklar, støv, gass, is- og steinartar kometane legg etter seg som halane, vert verande der ute kvar gong kometen passerer og går i bane rundt Sola som alt anna i solsystemet. Når så me jordbuarar ombord i romskipet vårt, Jorda, dundrar gjennom denne “kondensstripa” til same tid kvart år, vert mykje av innhaldet i stripa / halen dregen inn i atmosfæren til Jorda med ein fart på ca 72 000 km/t. Dette skjer 75 til 120 km oppe i atmosfæren, altså der grensa mot verdsrommet er. Tyngdekrafta til Jorda dreg dei ned, friksjonen mot molekylane i Jorda sin atmosfære varmar dei opp til rundt 5000 grader C som forresten er omlag temperaturen på Sola si overflate, og me ser dei lyse kraftig opp når dei rasar avgårde mot jordoverflata, og som oftast fordampar i løpet av få sekund.

Dei som ikkje fordampar heilt, dett ned i hava eller på Jorda som meteoritt. Dei kan vere verdt alt frå nokre kroner grammet til fleire tusen kroner grammet. I sær Mars- og Måne- meteorittar er verdifulle. Det er avdi dei fortel mykje om då solsystemet vårt vart vart til for 4-5 milliardar år sidan. Då var det mange kollisjonar mellom planetar og asteroidar, og delar av til dømes Mars vart slengd ut i rommet. Det same då Jorda mest vart øydelagd av ein kollisjon med ein mindre planet, som seinare førte til at Månen vart til. I dag kan meteorittar frå desse og andre hendingar for nokre milliardar år sidan dette ned på Jorda. Men dei er ikkje gode å finne, så langt er det berre funne 16 meteorittar i Noreg, enda det over Jorda er estimert å dette ned 48,5 tonn frå verdsrommet i døgeret !

Du kan lese meir om meteorittfunn her: https://www.nhm.uio.no/fakta/geologi/meteoritter/har-jeg-funnet/

Eg har laga skissa over som syner kor meteorsvermen Geminidene er å sjå på himmelen. Slik er stjernehimmelen i sør kl 23:30 i desse desember- dagane. Det er lett å finne Orion; sjå fyrst om du finn dei tre stjernene som står tett på skrå, og som utgjer Orions Belte. Sjå derifrå og skrått oppover mot venstre. Der ser du Tvillingane / Gemini. Ser ut som to personar som held i kvarandre. Stjerna Pollux er hovudet til den eine tvillingen. Stjerna som utgjer hovudet til den andre, heiter Castor. Stjerneskóta synest å stråle ut like over Tvillingane. Det nettopp avdi stjerneskóta ser ut til å stråle ut frå Tvillingane / Gemini, dei vert kalla Geminidene. Men dei har absolutt ingenting med stjernene i Tvillingane å gjere. Stjernene der er mange lysår frå Jorda. Stjerna Pollux er 33,78 lysår frå Jorda. D.v. s at om du kan reise 7,6 x rundt Jorda på eit sekund, vil du “berre” bruke 33,78 lysår å nå fram til Pollux…. Castor er enda lengre borte; 51,55 lysår. Castor ser ut som éi stjerne, men i kraftige teleskop ser ein at det er 6 stjerner som kretsar rundt kvarandre. To av dei skin sterkare enn Sola vår, og dei har også meir masse enn Sola. Så er det to mindre samt to mykje kaldare, raude dvergstjerner. Pollux er ei raud kjempestjerne mykje større enn Sola. Ho er på veg mot undergangen, og har ikkje meir hydrogen att i kjernen som kan fusjonerast til helium slik Sola gjer. Difor svulmar ho voldsomt opp. Dette er komplisert, men eg har skrive detaljert om det før. Pollux skin 32 gonger sterkare enn Sola vår. Det er oppdaga minst éin planet som går i bane rundt denne stjerna. Han er diger; med masse minst 2,3 x massen Jupiter har.

Kometen ATLAS er på veg mot sola, og vil passere Jorda på det næraste den 14. november. Men astronomar har helde auga med han sidan han vart oppdaga så seint som 27. juni i år.

Faktisk vart han oppdaga av systemet NASA er ein del av, som skal oppdage eventuelle objekt med kurs mot Jorda. Difor navnet ATLAS = Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System.

Det vert vel oversett til omlag « Asteroidisk jordkollisjon siste augneblenks åtvaringssytem». Høyrest fælsleg ut, og er det også om det ein gong skulle skje. Det vitenskapelege navnet til kometen er C/2020 M3.

Ein kan neppe sjå han med det blotte auga, men ein 10 x 50 kikert skulle vere til god hjelp. Sjølvsagt også mindre teleskop,- og jo betre optisk utstyr jo betre ser ein han.

Ofte skin kometane blågrønt. Fargen kjem frå gassar inne i kometen som når dei slepp ut i vakumet i verdsrommet reagerer med stråling frå sola, i sær med UV- stråling. Støv og partiklar som fell frå kometen jo nærare sola han kjem, er også ein del av skinet då dei reflekterar sollyset.

Det har lenge vore hevda at den grønaktige delen av kometlyset, kjem frå den giftige gassen cyanogen ( C2N2 ). Jamvel har enkelte frykta at me kan bli gassforgifta om Jorda passerer gjennom ein komethale. Men det er vist ei utbreid misstyding at det er C2N2- gassen som skin i grønt. Gassen cyanogen er likevel éin av fleire gassar i kjernen. Andre gassar er karbondioksid (CO2), karbonmonoksid (CO), metan (CH4) og ammoniakk (NH3). Gassane er frosne til dei nermar seg sola. I tillegg til is (frosne gassar) er det i kometen steinartar og støv.

Kometen har ein korona (lyset rundt kometkjernen) som er omlag på storleik med månen ! Det er difor han skin så sterkt.

Under har eg teikna inn korleis han fér over himmelen i november.

Stjernebiletet Orion «bak» kometen, ser du i sør-aust seint på kvelden og i vest tidleg om morgonen.

Stjernebiletet bevegar seg litt oppover og mot vest i løpet av natta. Det er eit av dei lettaste stjernebileta å få auge på. Karakteristisk er dei tre stjernen som tett saman lagar ei linje som skrår oppover mot høgre = Orions belte.

I mange år har me jordbuarar undra oss over om me er åleine i det ufatteleg enorme verdsrommet.

Du treng ikkje vere astronom, astrofysikar, astrobiolog eller amatør astronom som eg for å gjere deg opp ei meining om dette.

Du treng berre ein del fakta du kan tenkje omkring, eller samtale med andre om.

Og nett det skal du få no,- i alle fall så langt ein meiner å vite tufta på kunnskap me har i dag om universet. Det hjelper godt på med observasjonar gjort ute i verdsrommet av Hubble- teleskopet og av Kepler- teleskopet. I tillegg observasjonar frå jordbaserte teleskop, radioteleskop og analysar ved hjelp frå kraftige datamaskinar.

Fyrst litt om Kepler- og Hubble- teleskopa

Kepler- teleskopet har gått tom for brennstoff og dei endelege godnatt- kommandoane vart sendt til teleskopet den 15. november i år,- på same dato som den tyske astronomen teleskopet var oppkalla etter døyde for 388 år sidan, den 15. november 1630.

Kepler- teleskopet vart sendt ut i rommet 7. mars 2009, og var berekna å vere i drift i 3 1/2 år. Men det rakk å samle informasjon i mest 10 år.

Hubble- teleskopet vart sett ut frå romferja Discovery 24. april 1990. Ein rekna med det ville vere i teneste i 15 år, men har no vore i drift i 28 år! I skrivande stund held ein på å rett ein feil på gyroane. Ein reknar med at Hubble- teleskopet vil kunne operere lenge saman med det nye teleskopet, James Webb Space Telescope, som truleg vert sendt ut i 2021.

Så til saka

Om det er liv der ute i endeløysa, kjem an på ei rekkje tilhøve som me skal sjå litt på. For å ta det heilt frå det grunnleggjande, er det slik at alle stjernene du ser der ute som blenkjer og glitrar ei stjerneklår natt er soler.

Altså: Sol eller stjerne er ulike namn på same astronomiske objekt.

Dei produserer energi sjølve i noko me litt forenkla kan samanlikna med ein kjernefysisk eksplosjon som varer frå mange millionar til oftast nokre milliardar år. Korleis stjerner vert til, får me ta ein annan gong.

Stjernene / solene har mange storleikar og temperaturar. Vår stjerne, Sola, er faktisk berre ei stor dvergstjerne med overflatetemperatur på 5505 grader C. Likevel er det plass til 1 million jordklodar i Sola. Den størset stjerna me kjenner til så langt, heiter UY-Scuti og er 5070 lysår frå Jorda. Om ho hadde vore plassert der Sola er, ville mest alle planetane i solsystemet vårt fått plass inne i ho frå sentrum og utover !

Her ser du lettare kor ørsmå me er samanlikna med gigantstjernene der ute: KLIKK

Du treng også å vite kva eit lysår er. Det er så langt lyset går på eit år med ein fart av 299,792,458 m i sekundet. Altså svært nær 300 000 km/ sekundet. Rimeleg ufatteleg å begripe. Difor vert det lettare forståeleg om du tenkjer at du med lyset si hastigheit ville du «flyge» 7,5 gonger rundt Jorda på eit sekund, bruke 1,5 sekund til Månen og vel 8 minutt til Sola. Vidare om lag 2 min til Venus, 4 min til Mars, 30 min til Jupiter, 1 time til Saturn, vel 2 1/2 time til Uranus, 4 timar til Neptun og 5 1/2 time til Pluto.

Om du har tenkt deg til den nærmaste stjerna bortsett frå Sola, Alfa Centauri, vil du bruke 4,2 år. (Eg skreiv til den nærmaste stjerna utanom Sola…..).

Me kjem attende til dette med lyste si hastigheit, tid og rom. Du som set i romskipet som fér avgarde med lyset sin hastigheit brukar nemleg langt mindre tid enn tida som går for oss som ser deg reise avgarde !
(Verdsrommet og alt som høyrer til er ufatteleg fascinerande, ufatteleg vakkert….og like fælsleg skremmande ).

Skal du tenkje deg fram til om det er live der ute, lyt du får greie på kor mange galaksar, stjerner, planetar og månar ein trur det er å halde greie på.

Galakse = ei samling frå nokre millionar til mange milliardar stjerner som kretsar rundt eit enormt gravitasjonspunkt i sentrum; eit supermasivt svart hól med gravitasjon / tyngde tilsvarande mange hundre tusen til fleire billionar stjerner / soler.

Stjerne / sol = Objekt i rommet av ulik storleik som produserer enorme mengder energi ved kompliserte kjernefysiske prosessar. Driv atmosfæren og gjev liv til planetar som kretsar rundt stjerna om tilhøva elles ligg til rette.

Planet = objekt som kretsar rundt ei stjerne / sol. Kan vere steinplanet som t.d. Jorda, Mars og Venus, eller vere heilt av gass / atmosfære som Saturn, eller mest av gass / atmosfære men truleg med ein kjerne innerst som Jupiter.

Måne = Objekt som kretsar rundt ein planet. Faktisk er også ørsmå månar funne å kretse rundt enkelte asteroidar. Måne vert også kalla satellitt. Men då ikkje kunstig satellitt som er slike jordbuarane sender ut i rommet.

No treng du tal, eller rettare sagt antal; av svimlande og bosktaveleg tala astronomiske dimensjonar.

Ein har rekna seg fram til at det er i alle fall 200 billionar galaksar der ute. Eg har óg sett talet 2 trillionar galaksar nemnt. …

Kvar galakse har gjennomsnittleg 1 billionar (1000 000 000) stjerner / soler

Det vert hundre trillionar (100,000,000,000,000,000,000) stjerner i verdsrommet.

Tufta på det ein har funne ut til no, har kvar stjerne 5 større planetar og 3 dvergplanetar som kretsar rundt seg. Tilsaman 8 planetar gjennomsnittleg. Ved å gange vidare kjem me til at det i verdsrommet er åtte hundre trillionar planetar (800,000,000,000,000,000,000) der ute om ein reknar alle galaksane.

Berre i vår galakse åleine kan det vere 10 trilliardar planetar om ein reknar ulike storkeikar.

Om ein reknar at éin av 15 planetar / månar er bebuelege, slik ein reknar det ut ifrå vårt solsystem, vert det 53 trillionar (53,000,000,000,000,000,000) bebuelege klodar i verdsrommet. Hugs at det godt kan vere bebuelege månar, ikkje berre planetar !

Javel,- og kvifor er det ingen som svarar oss, eller tek kontakt om det kan vere så ufatteleg mange planetar med liv ?

Fyrst lyt det heilt grunnleggjande vere på plass for liv, i alle fall slik me ser det i dag:

1) Avstanden frå planeten / månen til stjerna lyt vere slik at det ikkje er for varmt, eller for kaldt.

2) Kloden lyt ha ein atmosfære liv kan eksistere i, og som vernar livet mot farleg stråling frå stjerna /sola han kretsar rundt.

3) Det lyt vere vatn der i ei eller anna form

4) Han må vere på ein etter måten trygg stad, slik at ein ikkje ofte vert treft av asteroidar og større meteorittar som øydelegg, set fyr på vegetasjon, skapar flodbylgjer, fører til oske og forureining i atmosfæren og som kan hindre sollys å sleppe gjennom.

Du lyt i kalkulasjonane dine ha med at uansett kva utviklingstrinn ein eller fleire utanomjordisk sivilisasjon(ar) er på, kjempar også dei mot utfordringane med astronomiske avstandar samt at ikkje noko kan reise fortare enn lyset sin hastigheit. Eigentleg makismalt 99,99% av lyset si hastigheit.

Her kjem noko komplisert: Ein gjenstand med ei eller anna masse kan ikkje bevege seg fortar enn lyset avdi massen ikkje er konstant, men aukar med farten og vert uendeleg ved lyset si hastigheit. Slik at du lyt ha endelaus mengd energi for å akselrere ei endelaus masse (objekt / gjenstand) fortare enn lyshastigheita. Dette lyt eventuelle utanomjordiske slike med også.

Tenk deg stjerna Sirius som me ser glitre klår i sør no ved Juletider. (Eigentleg Sirius A , Sirius B og Sirius C. Kan ikkje gå inn på nett det no). Sirius er 8,6 lysår frå Jorda. Det er minst ein planet der, og det vert diskutert om det kan vere i alle fall bakterieliv i eit hav der. Det er også hevda at det har vore utanomjordiske på vitjing til Jorda frå dette systemet attende i tid. Du kan lese sjølv her og her:

Anten det er sånn eller slik, vil det alstå ta 8,6 år å reise til Sirius systemet sjølv om du greier å lage eit romskip som kan flyge 7,5 gonger rundt Jorda på eit sekund ! (Lyset si hastigheit). Radiobylgjer fér omlag med same farten. Skal du kringkaste noko til ein eventuell sivilisasjon der, tek det 8,6 år før dei mottek meldinga. Om du då sender på ein frekvens eller med teknologi dei nyttar sjølve, eller kan finne ut av. Så lyt dei tolke meldinga di. Kven har sagt at dei kommuniserer slik me gjer med ord ? Så lyt dei «samtale» (?) om korleis dei skal handtere meldinga di, bli einige om eit svar og så sende det til deg på ein måte slik at du kan motta og tyde svaret. Det har då gått minst 8,6 x 2 (fram og attende) =17,2 år frå du sende meldinga. Lat oss håpe du har helt fram med å lytte, og ikkje gløymt / gått lei av heile prosjektet etter så mange år !.

Tenk deg at du sender ei melding til ein planet i eit system til dømes 1200 lysår frå oss. Du sender med ein teknologi me har i dag ei melding som reiser gjennom universet i 1200 år, og altså vert motteke på ein klode i ei framand verd i år 3218 rekna i vår tid. Er det nokon der som kan begripe slikt, eller er det berre bakteriar, planter, havdyr eller andre dyr og fuglar der ? Om det er intelligent liv der; Har dei teknologi til i det heile å forstå meldinga, eller forstå at det kjem ei melding i det heile ? Ligg dei for langt bak i utviklinga, eller så langt føre oss at dei begrip like lite av meldinga di som me begrip av slikt ein finn i utgravingar frå mange tusen år attende i tid. Til dømes hieroglyfar og andre antikke teikn og teikningar.

Lat oss ei at alt dette går som kniv i smelta smør, dei vert glade for meldinga di og sender attende svar til deg. Øh….berre at svaret kjem attende til deg..(?!) i år 4418. Meldinga tok 1200 år fram til dei utanomjordiske på denne tenkte planeten, og så tok svaret enda 1200 år til på veg attende til Jorda. Kor truleg er det at du set og ventar framføre Walkie-Talkien din i 2400 år ? (Rikeleg med kaffe eller te…? Samt rundstykkje med kvitost å kose deg med….medan du ventar på svar ?)

Og om du innan då har vandra over på den andre sida blant de salige, har du då nøye nedteikna for etterkomarane dine ( over nokre hundre generasjonar) om korleis dei skal bere seg åt med «melding til ei framand verd- prosjektet» ditt ?

At sivilisasjonar utryddar seg sjølve er diverre noko som godt kan skje. Under utviklinga av teknologi og samfunn kan det ha gått slik det ofte har gått på Jorda: utviklinga vert sett attende eller stoppar opp grunna krigar, sjukdomar, maktkampar, undertrykking og slikt me kjenner altfor vel til på vår eigen klode. No kan ein hevde at krig og utvikling av forsvar og våpen også framskundar teknologisk utvikling. Men skal ein sivilisasjon ha resursar til å kunne utvikle noko så komplisert og krevjande som å reise over store avstandar i rommet, samt vere i stand til eventuelt å kommunisere (i fall dei bryr seg) med andre sivilisasjonar dei treff på i rommet, er det ikkje rom for krig, maktkamp og ufred. Kan hende heile sivilisasjonar har utrydda seg sjølve med kjernefysisk krig eller ulukker, naturkatastrofar, klimaendringar og slikt.

Avstands- og fartsfrustrasjonane: Slik at om det er intelligent liv der ute, er avstandane like ufattelege for dei som for oss.Og sjølv ein fart av 7,5 gonger rundt Jorda i sekundet, er for sneglefart å rekne om ein skal nokon stad utanfor vårt eige solsystem.

Har dei eller me eit eller anna triks på lur ? At såkalla ormehól kan eksistere konkluderte både Albert Einstein og Nathan Rosen seg fram til i 1935. Det er frykteleg komplisert, men eg freistar med ei ekspressforklåring her. Så kan særs interesserte heller lese om det på eiga hand.

1) Finn eit A4 ark.

2) Teikne eit kryss nær kvar ende på kortsidene av arket.

3) Tenk deg no at du skal reise frå det ein krysset som er Jorda til det andre krysset som er ein planet i eit solsystem eksempelvis 7200 lysår frå Jorda. Slik eg har greidd ut om tidlegare, vil reisa altså ta 7200 år om du kan reise med ei hastigheit som lyset si, 7,5 gonger rundt Jorda / sekundet. Det seier seg sjølv at med hastigheita me i dag oppnår med romferjer og slikt, vil det ganske enkelt vere umogeleg. Det ville ta millionar av år, då me i dag ikkje ein gong kan reise med ein liten brøkdel av lyset si hastigheit. Rett nok trur NASA at dei innan 2050 ved å nytte lithium baserte ione- motorar kan klare over 447 km / sek. Det er likevel langt att til 300 000 km/sek !

4) Ormnehól- teorien baserer seg (sterkt forenkla ! ) på at det oppstår bylgjer i verdsrommet som ein på førehand kan fastslå kvar kjem og når. Om du tenkjer deg at A4- arket er verdsrommet, og ei bylgje oppstår slik at ark- endane kjem tett på kvarandre ( før kryssa saman ved å leggje ark- endane mot kvarandre), ser du at du kjapt kan smette frå Jorda (det eine krysset du merka av) over til den andre verda (det andre krysset) utan å møtte reise 7200 lysår over heile arket. Men du lyt smette over før ark-endane fjernar seg frå kvarandre att, og arket vert flatt att. Så lyt du returnere attende til Jorda neste gong «bylgja» kjem, eller fram og attende under ei og same «bylgja» om ho varer lenge nok. På dette viset kan du reise over enorme avstandar på sekundar, utan å kome opp i lyset sin fart.

Eit lyspunkt til (eller…?) Det er ei trøyst til om du skal reise opp imot lyset sin fart når det gjeld kor lang tid det tek. Men du lyt klare 99,99% av den farten for å få det til. Det var det eg var inne på i byrjinga, om at det er for oss som står på Jorda og ser deg dra av garde det tek frykteleg lang tid. Men ikkje for deg ! Grunnen er at rommet krummar seg nær lyset si hastigheit. Skal du reise dei 8,6 lysåra til Sirius tek det altså 8,6 år for oss som ser deg dra. Men for deg ombord i romskipet tek det berre knapt 1 1/2 månad. Og du vert berre 1 1/2 månader eldre, sidan prosessane i kroppen din går langt seinare. Slik at når du kjem attende til Jorda, er du rundt 3 månader eldre, medan me er blitt 17,2 år eldre. Skal du den «korte» vegen rett bort til den nærmaste stjerna utanom Sola, Alfa Centauri,- som «berre» er 4,2 lysår frå oss,- tek det altså 8,4 år for oss frå du dreg til du kjem attende. For deg har det berre vore om lag 5 vekers sommarferie !

Enda heftigare vert det om du dreg med 99,99% av lyshatsigheita til den nærmaste store galaksen til vår galakse, Melkeveien. Han heiter Andromeda- galaksen, er ein god del større enn vår galakse og 2,4 millionar lysår frå oss. Når du, for oss på Jorda har reist i 2,4 millionar år, har du berre blitt ca 28 år eldre,- og reisa tok deg berre 28 år. Returnerer du til Jorda, er du blitt 56 år eldre sidan du drog. Men du kjenner deg neppe att, for her har det gått 4,8 millionar år!

Dersom me får «framandfolk….» på vitjing, eller me dreg på vitjing til dei

Framandt miljø kan utrydde dei / oss i fall kontakt med kvarandre. Eg tenkjer på framande bakteriar, ulik samansetjing av atmosfære og mange andre tilhøve. Tenk berre på kor farleg det er om ein her på Jorda dreg med virus av ein i utgangspunktet vanleg og oftast enkel å kurere barnesjukdom til ei stamme som lever for seg sjølv og aldri har hatt slik virus; heile stamma kan verte utrydda.

Stor skilnad i utvikling og tyding av verda rundt kan vere eit stort hinder. Døme: Ville du sett deg ned ved ei maurtue og diskutert fiske ved Haltenbanken i fjor med mauren ? Neppe, og mauren ville nok ikkje begripe kva du preika om, han ville vel ikkje ein gong ense at du faktisk sat der. Kan utanomjordiske sjå på oss omlag slik me ser på maur, småsild eller erteblom ? (Får håpe dei i så fall ikkje sleng ut ei not etter oss…).

Vil me ha kontakt, eller helst ikkje bli oppdaga ? Det er ikkje alle astrofysikarar og astrobiologar som er begeistra over at nokre romforsknings- organisasjonar sender ut signal mot rommet som seier «Her er me !» Dei syner til korleis det har vore på Jorda framover i tida; med at dei med best våpen og «teknologi» om det så var seglskuter mest støtt har lagt under seg dei svakare. Til og med gjort dei til slavar som dei kjøpte og selde, og handsama dei verre enn me gjer med dyr i dag.

Andre hevdar at om det er utanomjordiske med så stor kunnskapar at dei kan vitje oss, så hadde dei ikkje kome til eit så høgt intellektuelt nivå utan å ta med seg respekt og høge etiske verdiar på vegen. Og at dei difor ikkje er farlege for oss, men tvert i mot kan rettleie oss.

No har du eit grunnlag for å gjere deg tankar om verdsrommet, og om kor vidt me er heilt åleine i uendelegheita på det ørvesle, usynlege grynet me kallar Gaia, Jorda eller Tellus. Og om du meiner det er andre der ute, kvifor kommuniserer me ikkje med kvarandre ?

Hestehovudskodda i stjernebiletet Orion er ei sky av interstellart støv, plasma og gassar så tett at ho stenger for lys frå stjernene bak samstundes som den mørke støvskya trer klårt fram i lyset frå ei lysare stellar skodde.

Avstanden frå Jorda til Hestehovudskodda er om lag 1500 lysår.

Eg har somla meg til å skrive litt om astronomi att; om stjernehimmelen i April.
Rundt klokka 21 om kvelden er planeten Venus flott å sjå like før han sig ned under horisonten i vest.

Når det myrknar ser du stjernehopen Pleiadene, også kalla “Vesle Karlsvogna” over og litt til venstre for der Venus gjekk ned.
Kik nærare på logoen til det japanske bilmerket Subaru. Då ser du at det er denne stjernehopen som er logoen,- of Subaru er det japanske namnet på Pleiadene.

Dei er 444 lysår frå Jorda.
Eg repeterer litt om lyshastigheit fyrst. Han er nær 300 000 km/sek. For å vere nøyaktig 299,792 km / sek.
Kan du halde denne farten, kan du flyge rundt Jorda 7,5 gonger i sekundet, bruke knapt 1,5 sekund til Månen (middleavstanden), frå 2 til 15 min til Venus (kjem an på kva sida av Sola han held seg i høve til oss), du vil bruke frå 3 til 22 minuttar til Mars (kjem an på kor han er i banen i høve til Jorda), 30 minuttar til Jupiter og 1 time til Saturn. Skal du til Neptun med lyse si hastigheit, treng du 4 timar (og 2 minutt. He he ).
Men til Pleiadene vil du altså bruke 444 år, sjølv med ei slik ufatteleg hastigheit.
Mnja,- “DU” sjølv i romskipet ditt opplever eigentleg ikkje å ha reist i meir enn knapt 20 år når du er framme, og du er berre blitt knappe 20 år eldre sidan du drog i veg. Men for oss som ruslar rundt på kloden vår, vil det ha gått 444 år.
Dette får me ein annan gong, men tida går mykje seinare om du reiser med lyset si hastigheit, eigentleg her 99,99% av denne . Det er nemleg ikkje mogeleg å reise med 100% av lyshastigheita. Då vil i så fall alt skje samstundes. Hmmm..her og no kan me sei det slik at du ikkje kan køyre enn bil seinare enn at han står stille. På “same måte” er det umogeleg å reise fortare enn lyset.

Attende til stjernehopen Subaru, Pleiadene eller kva du vil kalle han.
Han har mange fleire stjerner i seg enn dei me ser med auga, eller med enklare teleskop frå Jorda. Faktisk rundt 3000 stjerner. Og det er ikkje meir enn 13 lysår frå ende til ende mellom dei.

Dei er svært unge stjerner, berre 100 millionar år gamle. Sola vår, er 4,5 milliardar år til samanlikning. Dei er større og varmare enn Sola, difor er dei blåaktige. Storleiken til denne stjerneklassen er frå 2 til 16 gonger storleiken / massen til vår stjerne, Sola. Temperaturen deira er 10 til 13 000 grader på gassoverflata. Stjerner er jo brennande gasskuler som vert haldne i gang på grunn av ein kjernefysisk reaksjon, og har ikkje noka fast overflate. Sola vår sin overflate temperatur er 5 505 grader C.

Som eg har sagt mange gonger, ein treng berre sunt bondevit for å forstå ein god del av det ein ser ute i rommet. Ikkje alltid naudsynt med teleskop, og mage år med lesing og grubling omkring astronomi. Som til dømes når det gjeld fargen på stjernene; me veit alle at fargen i ovnen eller i smia vert raud når temperaturen avtek. Og at når han stig endrar fargen seg frå raudt, til orange, gult, gulkvit, kvit og blå. Verre er det ikkje å slå fast temperaturen på stjernene heller. Sjå skalaen under.

Den klåraste stjerna i Pleiadene, heiter Alcyone A(Alpha). Eigentleg er det eit system av 3 stjerner kvar den største av dei er 10 x større enn Sola, og overflatetemperaturen er om lag 13 000 grader. Ho roterer med 149 km / sekundet.
Sola vår rotere til samanlikning med “berre” 1,9 km/sekundet.
Sidan Alcyone A rotere så fort, lagar det seg ein ring rundt ekvator.

Eg kjem attende til dei andre stjernene du ser på biletet under, framover.

Innafor astronomien nyttar ein mest alltid grader Kelvin. Det er fordi 0- grader Kelvin er det absolutte nullpunkt då alle atom har slutta å bevege seg. Alle gassar har då passert vatn- stadiet og er frosne til is. Det har ikkje all verda å sei når me snakkar om mange tusen eller millionar grader for de me her snakkar om, då skilnaden frå 0 grader Celcius til = grader Kelvin er -273,15. Altså er =grader Kelvin -273,15 Celcius. Kaldare enn dette kan det ikkje bli ute i verdsrommet. Eigentleg ørlite “varmare” grunna mellom anna stråling frå galaksane.
Pleiadene (eller Karlsvogna, Subaru osv) ser du om lag klokka 22 om kvelden no i april i vest. På skissa over heilt oppe i høgre hjørne.

Den vakre stjernehopen Pleiadene på nærare hald.

Alle passerte oss overraskande mellom Jorda og Månen, og éin av dei berre 1/10 av avstanden til Månen !

15. januar / avstand: 0,4 x middelavstanden til Månen / diameter: 9m / fart: 24 800 km/t

16. januar / avstand: 0,3 x m.avst. til Månen / diameter: 4m / fart: 32 040 km/t

18. januar / avstand: 0,1 x m.avst. til Månen / diameter: 3m / fart: 36 000 km/t

19. januar / avstand: 0,7 x m.avst. til Månen / diameter: 5m / fart: 9 720 km/t
19. januar / avstand: 0,7 x m.avst. til Månen / diameter: 6m / fart: 20 880 km/t

Berre ei kjapp oppsummering denne gongen.

1) Den avlange forma (fyrst antatt å vere 400 x 40m, men også 800 x 80m er nevnt. I alle fall er objektet mykje lenger enn breit og heilt sikker avlangt).
Det underlege med denne forma når det gjeld kometar og asteroidar, er at dei er alltid meir eller mindre runde, klumpete osv. Aldri avlange.

2) Dei går i større eller mindre banar rundt Sola (altså vår stjerne), og er altså på eit vis bundne til Sola slik Jorda og alle planetane i vårt solsystem er.
Men “Oumuamua” er ikkje bunden til vår sol i det heile tatt. Han/det kom inn i solsystemet vårt i “eit bratt stup” med ein fart av 315 000 km/t, medan asteroidar og kometar vanlegvis fér gjennom rommet med nokre tusen til 80 000 km/t.
Gjorde ein “slakk sving”, og fér no rett ut att.

3) Det er ikkje berre radiosignal ein lyttar etter, frekvensar kan og gje informasjon om is, metall, gassar osv.

4) Fargen er raudleg, slik han ofte er på objekt som har opphelde seg i rommet i lang tid (1000-vis, millionar eller milliardar år). Det er på grunn av stråling.

5) Han slapp absolutt ingenting frå seg under passering av Sola. Slik kometane til dømes gjer,- difor halen (eigentleg to halar). Gass, støv, partiklar, is….

6) Ein trur framleis at det er ein heilt ukjend type asteroide som klart ikkje kjem frå vårt solsystem. Men kvar han kjem frå, veit ingen.
Asteroide navnet på “Oumuamua” er 1I / 2017 U1.

7) Om det skulle vere noko som er laga ein stad ein gong i tida der ute, er det mange teoriar. Kan det til dømes vere ein sonde som reiser frå solsystem til solsystem (frå stjerne til stjerne), og hentar inn data ? Det skulle då vere svært enkelt å ta i mot mange typar signal frå Jorda. Vil han i så fall sende ei form for testsignal attende til oss ?
(Det tek om lag 1 minutt for radiobylgjer å nå oss frå der han er no).

Eller tek han/det alle innsamla data ein gong i framtida med seg heim att der han/det kom frå ?

8) Innsamla lytte- data er ende ikkje ferdig analysert. Og lyttinga fortset.
Ikkje noko er funne så langt,- hverken som radiosignal, eller som tyder på gassar, is og slikt.

Her kjem siste nytt om Oumuamua, det omlag 400 m lange og 40 m breide objektet som vart oppdaga i solsystemet vårt den 19. oktober av PanSTARR- systemet. PanSTARR er eit nettverk av teleskop som heile tida leitar etter objekt som kan vere til fåre for Jorda. Då tenkjer eg på kollisjon som til dømes mellom ein asteroide og Jorda.

Slik tenkjer ein seg “Oumuamua” om lag ser ut på nært hald, om det er ein slags komet av stein og metall.

Truleg er objektet som fekk Hawaii- navnet «Oumuamua» som tyder «Den fyrste bodbringaren lang borte frå», ein avlang diger stein som kan ha reist gjennom verdsrommet i millionar,- kan hende milliardar av år.

Det var eit teleskop på Hawaii som oppdaga han, difor navn frå Hawaii. Du ser det under her: PanSTARTRS1.

Det ein veit med sikkerheit etter å ha studert det kontinuerlig sidan det vart oppdaga, er at det er avlangt og tilsynelatande raudleg på fargen grunna lang tids stråling frå ulike kantar av verdsrommet.

Farten har det vore sagt ulikt om. Men ein har no kalkulert seg ferdige til at han er 154 000 km/t.

KLIKK HER for å sjå korleis han kom stupande ned i solsystemet vårt, og ferda utover att.

Alt tyder på at han kjem frå eit anna solsystem enn vårt, men frå kvar veit ein ikkje.

Fleire vitskapsfolk, og blant dei Stephen Hawking, seier at forma er optimal for lange reiser i rommet sidan nåleaktig / sigaraktig form minimaliserer skader og slitasje frå kosmiske gassar og partiklar i den høge farten gjennom rommet.

Det som er uvanleg, er forma, farten, den uvanlege banen ( ikkje eliptisk slik asteroidar og kometar går i bane rundt Sola) og at han ikkje har hatt tegn til hale under passeringa nær sola slik stein og is- objekt ville ha grunna partiklar dei misser grunna friksjon mot solvind- strålinga og varmen frå stjerna vår, Sola.

«Oumuamua» har tilsynelatande ikkje missa noko som helst.

Over: Green Bank radioteleskopet

Av desse grunnane er ein open for at de kan vere noko som er laga ein stad der ute, som til dømes ein sonde frå ei anna verd eller til og med eit utanomjordisk romskip. Kan hende eit skada eller øydelagd som har drive rundt der ute i millionar av år.

For i alle fall å gjere kva ein kan for å finne ut av dette, pågår no avlyttingar av objektet med hjelp av Green Bank radioteleskopet i West Virginia i USA. Avlyttinga foregår i periodar over fleire timar på ulike frekvensar.

Ein håpar at det før eller seinare sender ut ei eller anna form for radiosignal om det er ein sonde eller eit romskip, og teleksopet kan høyre signal så svake som frå ein mobiltelefon sjølv på slike enorme avstandar.

Det er på veg ut frå solsystemet, og fjernar seg heile tida frå oss. Avstanden til «Oumuamua» frå Jorda er no dobbel så stor som avstanden til Sola, eller omlag 300 millionar km.

Dei har langt frå analysert alle data frå lyttinga, men ut frå dei lyingane som er analyserte er det ingenting så langt som tyder på at det er noko anna ein ein framand stein som har reist ufatteleg langt. Ein skal halde fram med lyingane også no i helga.

SOLA

Berre éin solflekk å sjå. Ingen fare for større eksplosjonar med påfylgjande solstorm.

ASTEROIDAR

For tida 1869 asteroidar som kan kollidere med Jorda, om banen deira vert uroa.

12 stk. passerar oss frå og med i dag og ut månaden. Ingen av dei passerar svært nær oss. Frå 11 til 257 m i diameter.

Farten frå 21 600 km/t til 62 640 km/t.

MEN; sjå under !

METEORSVERM forårsaka av steinkometen 3200 PHAETHON som også passerer oss i desember.

Forklåring lyt til:

3200 PHAETHON

Ein diger stein-(komet) utan hale med diameter 5km (!) nermar seg oss, og passerer Jorda på det nærmaste 17. desember med rundt 72 000 km / timen i ein avstand på 10,3 millionar km. Det vil sei ca 27 gonger avstanden mellom Jorda og Månen. Ingen fåre for oss denne gongen heller, men i astronomisk samanheng er dette likevel ganske nær Jorda.

NB ! Dette er ein av asteroidane/kometane som utger ei mogeleg fåre for Jorda.

Steinkometen er eit uvanleg objekt halvt rekna som komet og halvt som asteroide.

Ein komet er vanlegvis ein kjerne av isformer, metall og stein. Dei går i vide banar rundt Sola, og passerer éin gong i løpet av 10- år, 100- år eller millionar av år.

Asteroidane går i bane rundt Sola nett slik planetane gjer,- og ikkje i slike vide banar som kometane gjer. Asteroidane består ofte av stein og kan hende mineralar.

3200 PHAETHON har mykje stein og metall i seg, ingen hale enda og fér rundt Sola (og passerer Jorda) éin gong kvart 1 ½ år.

Han kjem til å passere svært nær Sola, mindre enn halvparten av avstanden mellom Sola og Sola sin nærmaste planet Merkur. Han vert då så varm at bly i kjernen eventuelt smeltar og renn som vatn over kometen si overflate.

Det kan også skje at han får hale grunna fragmentar han misser under passeringa av Sola.

Denne passeringa av 3200 PHAETON er den nærmaste til Jorda før 2093 av denne litt merkelege kometen.

I eit mindre teleskop kan han lett sjåast I desse dagar, og fér forbi os spå det nermaste

Så er det slik at nett denne kometen lagar den flotte stjerneskótsvermen Geminidene. Dei kan me sjå på det mest intense natta til 13. og 14. desember. Men også i vekene før og etter. Grunnen er at 3200 PHAETHON kvar gong han passerer Sola slepper frå seg fragmentar (små bitar), som ogå vert gåande i bane rundt Sola. Kvart år på same tid, fér Jorda gjennom denne skya av kometbitar og eit stort antal av dei vert dregne inn mot Jorda. Når dei kjem inn i øvre laget av Jorda sin atmosfære, ser me dei som stjerneskót og eldkuler.

Er me heldige med véret, kan me sjå opptil 120 i timen i natt og i morgon natt. Altså 13. og 14. desember.

Astronomy Club of the Sing Yin Secondary School in Hong Kong har filma kometen.

KLIKK HER for å sjå videoen deira.

Sjå heilt nedst for kvar du skal sjå etter meterosvermen Geminidene.

PRESSEKONFERANSE FRÅ NASA TORSDAG 14. DESEMBER

Så langt eg kjenner til, skal dei orientere om sensasjonelle (?) funn nyleg gjort med Kepler- teleskopet som er plassert ute i verdsrommet.

Sjå mot nordaust- himmelen om kvelden. Flyttar seg mot sør og vest utover natta (Mot høgre om du ser sørover,- i retning Haugesund, Stavanger, Spania og Sydpolen 🙂 )

Skisse frå Jodrell Bank Centre for Astrophysics – The University of Manchester